“Demir ağlarla ördük anayurdu dört baştan!”

Cumhuriyetin demiryolu programlarının sadece uzunluk itibariyle değil, demiryolu hatlarının nasıl bir oluşturduğu noktasından da değerlendirmeye alınması gerekir. Onuncu Yıl marşında, Cumhuriyetin bu başarısının aksini buluruz:

“Çıktık açık alınla on yılda her savaştan;  On yılda on beş milyon genç yarattık her yaştan;  Başta bütün dünyanın saydığı başkumandan; Demir ağlarla ördük Anayurdu dört baştan; Türk’e durmak yaraşmaz; Türk önde Türk ileri!”

1923 yılında demiryolu hattının uzunluğunun “4.136” kilometre iken 1933 yılına gelindiğinde, bu rakamın “6.015” kilometreye ulaştığı bilinirse, Onuncu Yıl marşındaki coşkunun kaynağı ve haklılığı daha iyi anlaşılacaktır.

Onuncu Yıl marşında, Cumhuriyetin bu başarısının aksini buluruz dedim:

Çünkü marşta; “Demir ağlarla ördük Anayurdu dört baştan; “  sözü edilirken, dikkat çekilen sadece hatların uzunluğu değil, ülkemizde nasıl bir demiryolu ağı oluşturulduğudur.

“Demir ağlarla ördük Anayurdu dört baştan; 1.829,372 kilometre.”

T.C. Devlet Demiryolları tarihçesinde şu bilgiler yer alır:

—“Bugünkü milli sınırlarımız içinde yer alan demiryollarının tarihi 23 Eylül 1856 yılında 130 kilometre uzunluğunda İzmir – Aydın Demiryolu hattının imtiyazıyla başlamaktadır.

Bir süre Nafia Vekâletine (Bayındırlık Bakanlığı) ‘nin Turuk ve Meabir (Yol ve İnşaat) Dairesi tarafından yönetilen Osmanlı Dönemi demiryollarında, 24 Eylül 1872 tarihinde demiryolu yapım ve işletmesini gerçekleştirmek üzere Demiryolları İdaresi kuruldu.

Osmanlı Döneminde yapılan toplam 8.619 kilometre uzunluğundaki demiryolu hattının 4.136 kilometrelik bölümü milli sınırlarımız içerisinde kalırken, bu hatların 2.404 kilometresi ise yabancı şirketler, 1.377 kilometresi de devlet eliyle işletilmekteydi.”

2.404 km. + 1.377 km. : 3.781 km. 4.136 km. – 3.781 km. :    355 km.

Söz konusu 355 kilometre uzunluğundaki demiryolu hattının işletmesinin bilinmezliği bizlere ilginç gelse de:

“Demir ağlarla ördük Anayurdu dört baştan; 1.829,372 kilometre.”

Cumhuriyetin kurulması ve demiryollarının devletleştirilmesine karar verilmesinin ardından demiryolu yapım ve işletmeciliği için 24 Mayıs 1924 tarih ve 506 sayılı Kanun ile Nafia Vekâletine (Bayındırlık Bakanlığı)  bağlı “Anadolu – Bağdat Demiryolları Müdüriyeti Umumiyesi” kuruldu.

19 Mayıs sabahı Samsun’a ayak basan Mustafa Kemal Paşa Dokuzuncu Ordu Müfettişidir. Henüz 38 yaşındadır. Bu resim Samsun’a hareket etmeden önce İstanbul’da çekilmişti. Resmin üzerinde “KARDEŞİM RAUF BEYE” sözleri ile 17 Nisan 1335 (1919) tarihi bulunmaktadır.

19 Mayıs 1919 da Samsun’a ayak basan Mustafa Kemal Paşa, 8 Temmuz 1919 akşamı omuzlarındaki saray sırma ve apoletini bir toz sirkeler gibi atmıştı. Canından çok sevdiği milletinin sinesine bir ferdi millet olarak katılmış ve bugünden tam beş yıl sonra, 20 Eylül 1924 Cumartesi günü,  Türkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhurbaşkanı Mareşal, Gazi Mustafa Kemal olarak geri dönecekti.

Ordu’dan hareketle geceyi Hamidiye kruvazöründe geçiren Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, sabah saatlerinde Samsun’a gelerek onurlandırmışlardır.

Belediye binasında Samsun-Çarşamba demiryolu hattının temel atma töreni ile ilgili gerekli görüşmeleri yapan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, akşam Şehir Belediyesi’nin şereflerine verdikleri ziyafette söz alarak samimi duygularını da şu sözlerle ifade edecektir:

-…”DÜŞMANLARIN İZMİR’E ÇIKTIKLARI GÜNLERDE İDİ Kİ, İSTANBUL’DAN ÇIKARAK SAMSUN’A GELMİŞTİM. BEN SAMSUN’U VE SAMSUN HALKINI GÖRDÜĞÜM ZAMAN MEMLEKET VE MİLLETE AİT BÜTÜN DÜŞÜNCELERİMİN, KARARLARIMIN HERHALDE YERİNE GETİRİLEBİLİR OLDUĞUNA BİR DEFA DAHA KUVVETLE İNANDIM. SAMSUNLULARIN HAL VE VAZİYETLERİNDE GÖRDÜĞÜM, GÖZLERİNDE OKUDUĞUM VATANSEVERLİK, ÜMİT VE TASAVVURLARIMI OLUMLU KANATA ULAŞTIRMAYA KÂFİ GELMİŞTİ.”

Geceyi eşi Latife Hanımla birlikte kendilerine tahsis edilen köşkte geçiren Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, 21 Eylül 1924 günlerden Pazar olmasına rağmen sabah erken kalkmışlar, hazırlanarak köşkün bahçesine inmişler, Milli Teşebbüsle Demiryolu yapmanın heyecanı içerisinde eşini beklemişlerdir.  Çok geçmeden kendilerine eşlik eden Latife Hanım ile Samsun-Çarşamba demiryolu hattının temel atma törenine katılmak üzere hareket etmişlerdir.

Tören planlanan saate başlamış beklenenden daha fazla ilgi görmüştür. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, Samsun-Çarşamba demiryolu hattının temel atma töreninde bulunan Samsunlulara hitap eden bir de konuşma yapmıştır.

İşte o konuşma:

-…”EFENDİLER,

VATANDAŞLARIMIZIN MİLLİ BİR SERMAYE İLE MEMLEKETTE DEMİRYOLU İNŞA ETMEK TEŞEBBÜSÜ, İZAHA MUHTAÇ OLMAYAN BİRÇOK BAKIŞ NOKTALARINDAN FEVKALADE MÜHİMDİR. BÖYLE MİLLİ TEŞEBBÜSLERİN CUMHURİYET HÜKÜMETİMİZ VE RİYASET TARAFINDAN NE KADAR BÜYÜK MEMNUNİYET VE İFTİHARLA KARŞILANMAKTA OLDUĞU TAHMİN EDİLEBİLİR. DEMİRYOLU YAPMAKTA İLK MİLLİ TEŞEBBÜSÜN TATBİKATINA BAŞLANDIĞINI BİZZAT GÖRMEK FIRSATI, BENİM İÇİN CİDDEN MESUT BİR TESADÜFTÜR.  MEMLEKETİMİZİN ASIRLARDAN BERİ YOLSUZ BIRAKILDIĞI VE BİR DEMİRYOLUNA OLAN İHTİYACIN ŞİDDETİ DÜŞÜNÜLÜRSE, BU HUSUSTA MÜTEŞEBBİS OLANLARI NE KADAR TAKDİR ETMEK VE ONLARA NE DERECE YARDIMCI OLMAK LAZIM GELECEĞİ PEK GÜZEL ANLAŞILIR NEMLİOĞULLARINI BU TEŞEBBÜS VE MUVAFFAKİYETLERİNDEN DOLAYI HARARETLE TEBRİK EDERİM.

EFENDİLER, MEMLEKETİN HER TARAFINDA OLDUĞU GİBİ BU DEFA ZİYARET ETTİĞİM VİLAYETLERİMİZDE DE, EN BÜYÜK SIKINTININ YOLSUZLUK OLDUĞU BÜTÜN MİLLET FERTLERİ TARAFINDAN ACI BİR SURETTE TEKRAR OLUNDU. BU ACIYA KATILMAK TABİİDİR. EN DERİN TEESSÜRLE ALAKADARLARDAN SORDUM Kİ, VİLAYETİN YOLU KÂFİDİR, DENEBİLMEK İÇİN KAÇ KİLOMETRE YOL İNŞASINA LÜZUM VARDIR. İFADE OLUNAN RAKAMLAR İKİ YÜZ, ÜÇ YÜZ, DÖRT YÜZ KİLOMETRE İDİ. BU RAKAMLARI GÖRDÜĞÜM VİLAYETLER İÇİN BEŞ YÜZ HATTA YEDİ YÜZ KİLOMETREYE KADAR VARDIRDIKTAN SONRA DÜŞÜNDÜM, DÜN LİVA OLAN BUGÜNKÜ VİLAYETLERİMİZDE YEDİ YÜZ SENEDE YEDİ YÜZ KİLOMETRE YOL YAPILMAZ MIYDI?

DAHA BASİT İFADE EDEYİM;

SENEDE BİR KİLOMETRELİK YOL YAPILMAZ MIYDI?

BU HESABI BÜTÜN MİLLETİN YAPMASI VE BUNUN SEBEPLERİ ÜZERİNDE HERGÜN DAHA DERİN DÜŞÜNMESİ LAZIMDIR. BU HESAP VE DÜŞÜNCE BUGÜNKÜ İDARE ADAMLARI HAKKINDA İNSAFLI BULUNMAYA DA MEDAR OLUR.

EFENDİLER,

BU MÜNASEBETLE ŞUNU DA BEYAN EDEYİM Kİ, MEMLEKET İDARESİNDE, PERVASIZCA, ZATA BAĞLI KARMAKARIŞIK GÖRÜŞLERLE NE YAPILMAK ARZU ETTİĞİNİ BİLMEYENLERE, HALKIN AKLISELİMİNE MÜRACAATI TAVSİYE ETMELİDİR. HALK, KÖYLÜLER BANA HER YERDE İŞ PROGRAMINI ŞU İKİ KELİME İLE İHTAR ETTİLER:

“YOL, MEKTEP. HATTA YOLDAN BAHSEDERKEN, YOL KÖYLÜNÜN KANADIDIR,”

DEMELERİYLE HER ŞEYDEN EVVEL ONA EHEMMİYET VERDİKLERİ ANLAŞILIYOR. HAKİKATTEN BÜTÜN İKTİSADİYAT BİRİNCİ KELİMEDE VE HER ŞEY İKİNCİ KELİMEDE SAKLIDIR.

EFENDİLER,

MERKEZİ ANADOLU’NUN İSKELESİ OLAN SAMSUN’U SİVAS’A BAĞLAYACAK OLAN DEMİRYOLU’NA BAŞLANIRKEN, NEMLİOĞULLARI’NIN HAKİKİ PROGRAMA FİİLEN GİRİŞMELERİ NE KIYMETLİ BİR MİSAL OLMUŞTUR. SAMSUN – ÇARŞAMBA DEMİRYOLU’NUN NE KADAR FEEYİZ VE REFAH YOLU OLACAĞINI DÜŞÜNEREK İFTİHAR EDEBİLİRLER.”

Konuşmasını tamamlayan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa Milli Teşebbüsle Demiryolu yapma heyecanı içerisinde, 1926 yılında tamamlanacak olan 36.465 kilometre uzunluğundaki, Samsun – Çarşamba demiryolu inşaatını başlatan ilk kazmayı da vurur.

“Demir ağlarla ördük Anayurdu dört baştan; 1.829,372 kilometre.”

Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, öğleden sonra Samsun’da Hükûmet Konağını, Komutanlığı, hastaneleri ve -Samsun’a ilk gelişinde kaldığı Mıntıka (MANTİKA) Palas’ı ziyaret etmişler, akşam halkı arasında eşi Latife Hanımla birlikte tiyatro seyretmişlerdir.

Hemen belirtmek isterim ki, Mıntıka (MANTİKA) Palas’ın manevi değeri büyüktür. Mustafa Kemal Paşa 9. Ordu Müfettişi olarak 19 Mayıs 1919 Pazartesi günü sabahı 08.00’de mahiyeti ile birlikte, Samsun’da karaya çıktıktan sonra kaldığı ilk yer burasıdır. Mahiyetinde bulunan arkadaşlarından bir bölümü de günümüzde Ticaret ve Sanayi Odasının bulunduğu yerde yer alan Karadeniz Otelinde konaklamışlardır.

Günümüzde Kale Mahallesi, Mecidiye Caddesi üzerinde yer alan, Mustafa Kemal Paşa’nın kaldığı bu otelin adı zamanla halk arasında Mıntıka Palas Oteline dönüşmüştür. Bu nedenle bazı kaynaklarda adı Mıntıka Palas olarak geçmektedir. Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a üçüncü “16 – 18 Eylül 1928” ve dördüncü “22 – 26 Kasım 1930” gelişlerinde de Samsun halkı tarafından kendilerine bağışlanan bu binada konaklamışlardır.

EKSİKLİKLER BENİM FAZLALIKLAR DAHA ÖNCE EMEK VERENLERİNDİR. BİR BAŞKA YAZIMDA GÖRÜŞMEK ÜZERE ESEN KALINIZ.