Dijital diktatörlük

Teknolojik ilerlemeler toplumsal yönelişleri belirlediği gibi toplumları yönlendirmek isteyenleri etkileyebilir. İletişim bilişim sistemlerindeki gelişmeler bireysel faklılıkların daha da belirgin yaşanabileceği izlenimlerini verse de kendine yabancılaşmış ve özgünlüğünü kaybetmekte olan tek tip insan yapısına evrilmesine neden olacak durumlar da yaşanabilmektedir.

Neyin iyi ya da kötü olduğu, hatta neyin güzel veya çirkin olduğu kişisel değerlendirmeler yerine büyük bir verinin sistemli bir şekilde mesajlarıyla bireyselliği kolektif ikna mekanizmasına döndürebilmektedir. Bu durumda insanların algıları bir merkezin isteklerine göre yönlendirilebilir mi sorusu gündeme gelmektedir. Ya da insanları artık ikna etmeye gerek duymadan yönlendirmek mümkün olabilir mi diye de sormak mümkündür.

Bu gibi sorularımızı çok isabetli bir şekilde Yuval Noah HARARİ “Dijital Diktatörlük” olarak kavramlaştırmıştır. Bu çarpıcı kavram aslında gelecekte çok sık duyacağımız bir kavram olarak karşımıza çıkacaktır. Teknolojik ilerlemelerin baş döndürücü bir hızda gelişmesi, teknolojik çeşitliliğin artması anlamına gelmez. Teknolojide tekdüzeliğe doğru bir gidiş olmaktadır. Yeni teknolojiler yerine mevcut olanın iyileştirildiği bir inavasyon dönemi yaşamaktayız. Emek yoğun üretim tarzından, sistem-bilişim üzerine kurulu dijital gelişim dönemine geçmekteyiz. Bu durum insani özgün–yaratıcı üretim sistemini sonlandırabilir. Çalışmayan araştırmayan insanda özgünlük yaratıcılık azalabilir. Üretim sistemleri insanın sıradanlaşmasına ve tekdüze bir insan tipine dönüşmesine yol açabilir.

İnsan neslinin varoluşundan beri süregelen sınıfsal mücadelede yeni bir döneme girmek üzereyiz. Demokrasi en ciddi sınavlarından birini vermek durumundadır. Halkın egemenliğine dayanan çoğulculuk ilkesine göre belirlenen bir sistem olan demokrasi, kişisel hak ve hürriyetlerin güvencesidir. Herkesin her istediğini yapabildiği sınırsız bir özgülük ortamının gerçekleşmesi asla mümkün değildir. Ama bazı kesimler başkalarının hak ve hürriyetlerini çiğneme pahasına sınırsız özgürlük istemektedirler. Gücü ele geçirmenin kitleleri yönetmekle eşdeğer olduğunu düşünen otoriteleşme yanlısı kişiler vardır. Bu kişiler, isteklerini gerçekleştirmek için artık kitleleri ikna etmek zorunda olmadıklarını düşünüyorlar. Otoriteleşme dijital sistemlerle yeni bir boyut kazanacaktır.

Kitle iletişim araçlarının gelişimi insanlar arasında kolay iletişim yapmanın ötesinde insanları iletişim sistemlerine hapseder bir yapıya gerçekleşmektedir. Özellikle insana ait algoritma verilerinin bir data merkezinde toplanmasıyla bütün davranışların daha kolay analiz edilmesini sağlanacaktır. Gerek sosyal paylaşım sitelerinde, gerekse de günlük hayatta giderek hayatımızda daha fazla yer eden yapay zeka ürünleri davranışlarımızın daha kolay yönlendirilmesini sağlayacaktır. Bu sistemlerin güçlü bir otoritenin kontrolüne girmesi, otoritenin kalıcılaşmasını sağlayabilir.

Yakın vadede saydığımız bu durumlar, orta ve uzun vadede daha sorunlu durumlara dönüşebilir. Yapay zeka yapımı güvenlik sistemleri insanı devreden çıkaran askeri ve polis gücüne dönüşebilir. Acımasız, kanun dışı ve aşırı güç kullanmaya dayalı emirler ya da talimatlar insani vicdan muhakemesinden geçip yerine getiremeyebilir. Fakat verilen komutları hiç sorgulamadan yapan ve herhangi bir duygusal özeliğe sahip olmayan yapay zekâ ürünü güvenlik güçleri en insanlık dışı emirleri bile sorgusuz sualsiz yerine getirebilir. Üstelik bu emirleri yerine getirirken hiçbir karşılık beklemeden yerine getirecektir. Böylesi yapay zekâ ürünlerinin otoriter kişilerin eline geçmesi ihtimali çok yüksektir.

Büyük şirket sahipleri ve politik liderler, yönetme güçlerini ellerinde bulundurmak için kitleleri ikna etmeleri gerekmektedir. Çünkü onların isteklerini yerine getirmek için insan gücüne dayalı büyük bir kitleye ihtiyaçları vardır. Bir siyasi liderin ihtiyaç duyduğu asker gücü kadar bir patronun da işçiye ihtiyacı vardır. Bu ihtiyaçlar yapay zekâ ürünü robotlarla giderildiğinde, bir siyasi lider yönetim gücünü devam ettirmek için seçmenlerinin oyuna ihtiyaç duymayacak, ya da bir patron şirketinin yüksek kazançla üretim yapması için işçilere ihtiyaç duymayacaktır.

İşçiye ya da askere ihtiyaç duymayan bir patron ve yönetici otoriter yaklaşımlarından dolayı hesap vermek zorunda kalmayacaktır. Bir şeyi yaptırırken başkalarına onaylatma gereği duymayan bir yöneticinin zalimleşeceği muhakkaktır. Teknolojik ilerlemeler her konuda önemli dönüşümler sağlayacağı gibi demokraside de önemli dönüşümler sağlayacaktır. Hatta bu durum demokrasinin sonunu da getirebilir.

Seçmenler ve işçi sınıfı için daha zor bir süreç gerçekleşecektir. Yapay zekâ sistemleri sayesinde ihtiyaç duyulmayan seçmen ve işçi sınıfı ne yapacak? Hak ihlali var diye kime tepki gösterecekler? Olmayan bir işçi sınıfı ile olmayan bir seçmen sınıfı neyin dayanışmasını yapıp, neye tepki gösterecekler? Anlamını yitirmiş bir sınıfsal yapının anlamlı yapacağı hemen hemen hiçbir şey kalmayabilir.

Yönetici sınıfın yapay zekâ gücünden yararlanması, maddi olanaklar nedeniyle daha kolaydır. Bu gücü vatandaşları denetlemek, izlemek, muhalif hareketleri bastırmak için kullanırsa çok vahim sonuçlar ortaya çıkacaktır. Tarih boyunca insanlık, çok büyük bedeller ödeme uğruna belli haklar elde etti. Bu hakların devam etmesi kamuoyu denilen muazzam bir denetim mekanizması ile sürdürülebiliyordu. Yapay zekâ teknolojileri ile kamuoyunun desteğine ihtiyaç duymayan yöneticiler daha da otoriter davranışlar gösterecektir. Üstelik bu sınıfın elindeki olanaklarla daha uzun ve sağlıklı bir hayata kavuşmaları tarihin sonunu kendi lehlerine göre getireceklerini göstermektedir.