3 Temmuz 1919 Atatürk Erzurum’da

3 Temmuz 1918 – 1 Kasım 1922 tarihleri arasında hüküm süren “VI. Mehmed”, “Sultan Vahideddin” ya da “Sultan Vahdettin”, Osmanlı İmparatorluğu’nun 36. ve son Sultanıdır. Sultan Vahdettin, 30 Nisan 1919 günü Atatürk’ün, Türklerin Rumlara yaptığı baskıyı yerinde incelemek ve önlemek üzere Karadeniz bölgesine müfettiş olarak gönderilmesini kabul ederek, Atatürk’ün “9. Ordu Kıtaatı Müfettişliğine” atanmasını onaylamıştır.

-…”Kafes açılmış, önde geniş bir âlem, kanatlarını çırparak uçmağa hazırlanan bir kuş gibiydim;

Bu sıfatla 19 Mayıs 1919 günü sabahı Bandırma Vapuru ile Samsun’a çıkan Atatürk, 25 Mayıs 1919’da öğleden sonra Samsun’dan Havza’ya geçmiş, 12 Haziran 1919 günü sabahı da Havza’dan hareketle öğle saatlerinde Amasya’ya gelmişti.

Amasya’da, 15 Haziran 1919 günü yeni hazırlanan bir talimata göre “9. Ordu Kıtaatı Müfettişliği, 3. Ordu Müfettişliği” ismini almış, 21 Haziran 1919’da Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa, Kâzım Karabekir’e tel ile …”Mustafa Kemal Paşa’nın yerine 3. Ordu Müfettişliğine vekâleten atanma teklifinde” bulunmuştur. Kâzım Karabekir’in harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa’nın 21 Haziran 1919 tarihli telgrafına cevabı gecikmemiş: …”Mustafa Kemal Paşa’nın müfettişlikten alınması tehlikeli olacaktır” şeklinde olmuştur.

Ancak, Vükela Meclisi’nin Atatürk hakkında kararı değişmemiş; 23 Haziran 1919 günü “…Mustafa Kemal Paşa’nın, azledilerek hiçbir resmî nitelik taşımadığının icap edenvilâyetlere duyurulmasını ve Dâhiliye Nezareti’ne bildirilmesini” istemiştir.Durumu fırsat bilen Dâhiliye Nazırı Ali Kemal Bey de, Atatürk’ün azledilmesi sebebiyle emirlerinin dinlenememesi hakkında vilâyetlere gizli bir tamim yayımlamıştır: …”Dâhiliye Nezareti’nin size kesin emri artık o zatın azledilmiş olduğunu bilmek, kendisiyle hiçbir resmî muameleye girişmemek, hükûmet işlerine ait hiçbir isteğini yerine getirmemektir(!)”

Atatürk, 26 Haziran 1919 günü otomobille Amasya’dan Tokat’a hareket etmiş, o günü ve gecesini Tokat’ta geçirmiş, 27 Haziran günü Vali Reşit Paşa tarafından Sivas’ta karşılanmıştır.

Atatürk, Erzurum Kongresinde bulunmak üzere 28 Haziran 1919 günü otomobille Sivas’tan Erzurum yönüne doğru hareket etmiş, yolu üzerinde köy ve kasabalara uğrayarak 1 Temmuz 1919 günü Erzincan’a gelmiş ve geceyi Erzincan’da geçirdikten sonra ertesi gün Erzurum’a hareket etmiştir.

Büyük Atatürk, Sivas’tan Erzurum’a gelişlerini Nutuk’ta şöyle özetlemiştir:

-…” Sivas’ta, örgütlerin kurulması ve yapılacak işler konusunda gerekenlere yönerge verdikten sonra, hiç uyumadan geçen 27/28 gecesinin sabahında bir bayram günü, Sivas’tan Erzurum yönünde yola çıkıldı. Bir haftalık sıkıntılı bir otomobil yolculuğundan sonra 3 Temmuz 1919 günü halkın ve askerin içten gelen gösterileri içinde, Erzurum’a varıldı.”

Ünlü Türk tarihçi, öğretmen ve yazar Enver Behnan Şapolyo, Atatürk’ün Erzurum’a gelişleri hakkında eserinde şunları aktarmıştır:

…”Erzurum’da toplanacak Kongre’ye bir an evvel yetişmek isteyen Mustafa Kemal Paşa, 28 Haziran’da Sivas’tan yola çıkarak 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a geldiler. Atatürk’le beraber;

Rauf Bey,

İzmit Mutasarrıfı Sabıkı Süreyya Bey,

Karargâh Erkânıharbiye Reisi Kazım Bey,

Erkânı Harp Hüsrev Bey,

Doktor Refik Saydam Bey ve diğer zevat bulunmaktaydı. Erzurumlular, Atatürk’ü Ilıca mevkiinde karşıladılar. Kendisini karşılamaya çıkanlardan;

15.Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir Paşa,

Erkânıharp Harputlu Binbaşı Mustafa Bey,

Binbaşı Fahri Bey,

Erzurum Müdafaa-i Hukuk Reisi Raif Hoca,

Süleyman Necati Güneri,

Hüseyin Avni Bey,

Heyet-i Merkeziye’den Kazım Yurdal,

Cevat Dursunoğlu,

Ahmet Erverdi Beyler bulunuyordu.

Ilıca mevkii on beş kilometrelik bir mesafedeydi. Bu zatlar Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal’i Ilıca’da karşıladılar. Atatürk, Ilıca’dan Erzurum’a geldi. Halkın ve askerin samimi tezahürleriyle karşılandı. Paşa’yı doğruca hâlâ Erzurum Cumhuriyet caddesinde Dursun Cinisli Bey’in oturduğu, o zaman Mevkii Müstahkem Komutanlığı’nın bulunduğu eve getirdiler. Bu ev Karaçanak Ahmet Ağa’nın idi.”

Aşağıdaki görselde Erzurum Atatürk Evi’ni görmekteyiz. Görsel, Araştırmacı, yazar ve sosyolog Sayın Abdullah Özkan’ın “Atatürk’le Cumhuriyet Yolunda Kurtuluş” adlı eserin 330’ncu sayfasında yer almaktadır.

Özkan, eserinde,“Erzurum Atatürk Evi” hakkında şu bilgiler verilmektedir: …”3 Temmuz 1919’da Erzurum’a gelen Mustafa Kemal Paşa’nın 29 Ağustos 1919 günü Sivas’a gidişine dek kaldığı ve Kongre çalışmalarını yürüttüğü Vali Konağı binası. 1890’da yaptırılan bina 1915 – 1916 arası Alman Konsolosluğu olarak kullanılmış, 1918’den sonra Vali Konağı yapılmıştır. 1930 – 1934 arası Kolordu Komutanlığı Lojmanı olarak kullanılan bina, Atatürk’ün ölümünden sonra Çocuk Esirgeme Kurumu’na verilmiş, 1984’te Kültür Bakanlığına devredilerek “Atatürk Evi” olarak düzenlenip ziyarete açılmıştır. Evin ilk katında Hacı Arif Bey’in (Dinç) kullandığı eşyalar ve Anadolu’da yayımlanan ilk gazetelerden Envar-ı şarkiye ile Albayrak’ın nüshaları ve Erzurum Kongresi bildirilerinin basıldığı matbaa makinesi sergilenir. Üst kattaki odaların birinde Erzurum Kongresine katılan delegelerin fotoğrafları, bir çalışma masası, bir koltuk; yine bu katta çalışma odasının karşısına düşen yatak odasında Atatürk’ün yattığı sedef kakmalı pirinç karyola, aynalı ceviz gardırop, bir koltuk, bir sehpa ve çalar saat bulunmaktadır.”

“Atatürk Evi Müzesi – Erzurum” hakkında Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından verilen bilgi şöyledir: …”Müze Çaykara Caddesi, Çaykara Sokak’ta bulunmaktadır. XIX. yüzyılın sonlarında Erzurumlu bir zengin tarafından konak olarak yaptırılmıştır. 1915 – 1916 yıllarında 9 ay kadar kısa bir süre için Alman Konsolosluğu olarak kullanılan yapı, 12 Mart 1918 tarihinde Erzurum’un kurtuluşundan sonra Erzurum Valiliği’ne ikametgâh olarak verilmiştir. Vali Mahir Akkaya 3 Temmuz 1919 tarihine kadar burada oturmuş, onun Erzurum’dan ayrılması ile konak boşalmıştır.

Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkmasından sonra Kongre için gelmiş olduğu Erzurum’daki bu konağa 9 Temmuz 1919 tarihinde Hüseyin Rauf Bey ve arkadaşları ile yerleşmeleri, 29 Ağustos 1919 tarihine kadar 52 gün Erzurum Kongresi çalışmalarını sürdürmeleri ile konak, tarihsel bir önem kazanmıştır.Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’dan ayrılmaları üzerine ev yine Vali Konağı olarak kullanılmaya başlamıştır.

29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanından sonra 13 Eylül 1924 günü Erzurum’a gelişlerinde, Belediye Başkanı Nazif Bey tarafından Erzurumlu bir kuyumcuya yaptırılan altın anahtar ve evin tapusu şehir adına Mustafa Kemal Paşa’ya armağan edilmiştir. 1930 – 1934 yılları arasında Erzurum Kolordu kumandanlarının ikametine verilen konak Atatürk ‘ün ölümü üzerine Kız kardeşi Makbule Boysan Hanım’a intikal etmiş ve onun ölümünden sonra isteği üzerine Çocuk Esirgeme Kurumu’na devredilmiştir. Bu Kurum tarafından 1980 yılına kadar kullanılan bina 1984 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından Kültür Bakanlığı’na devredilmiştir.

Bodrum kat üzerine zemin ve birinci kat ile çatı katından ibaret olan bina onarılarak 3.10.1984 tarihinde “Atatürk Evi Müzesi” olarak ziyarete açılmıştır. Kareye yakın bir alana oturan yapı, bodrum üzeri iki katlıdır. Girişi yuvarlak kemerli bir kapı ile sağlanır. Kaide ve temellerde kesme taşın, diğer kısımlarda ahşap kirişlerle moloz taşın kullanıldığı yapıda1890’lı yılların üslup özellikleri dikkat çekmektedir. Atatürk Evi Müzesi ücretsiz olup, Pazartesi günü tatil olup diğer günler 08.00 – 17.00 saatlerinde ziyaret edilebilir.”

Edindiğimiz bilgiler doğrultusunda, Atatürk, Erzurum Kongresine katılmak için 3 Temmuz 1919 günü geldikleri Erzurum’da önce, “Cumhuriyet caddesinde bulunan Karaçanak Ahmet Ağa’nın evinde kalmış, daha sonra 9 Temmuz 1919’de Hüseyin Rauf Bey ve arkadaşları ile Erzurum Vali Konağı binasına yerleşmiş ve 29 Ağustos 1919 tarihine kadar 52 gün burada kalmıştır.”

***Bu yazı www.sechaber.com.tr için yazılmıştır. Bu yazının kaynak gösterilmeden kopyalanması ve kullanılması “5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası“na göre suçtur.