Mustafa Kemal ve Türk Opera Sanatı

MUSTAFA KEMAL  VE TÜRK OPERA SANATI

1914 yılında MUSTAFA KEMAL Sofya’ya geldiğinde hava çok soğuktu. Geleli bir hafta olmuştu. Bulgaristan’da o günlerde bu soğuk havayı biraz ısıtacak bir sanat olayı vardı o da Sofya’da bir operanın (Bulgaristan ‘da ilk) açılacak olmasıydı. Mustafa Kemal bunu duyduğu zaman dona kalmıştı. Üç-beş sene evvel bizim egemenliğimizden kurtulmuş olan Bulgaristan’da bir opera olması ve rol alacak sanatçıların olması onu çok şaşırtmıştı. O gece oynanacak operaya tanıdıkları vasıtasıyla (Şakir Zümre Bey) iki kişilik yer aldı.

Mustafa Kemal şık ve zarif giyinmeyi çok severdi.Operanın gala gecesinde smokin giymişti. Operanın başlamasından yirmi dakika önce gelip Şakir Bey ile birlikte yerlerine oturdular. O gece CARMEN isimli opera sergilenecekti. İlk perde başarı ile oynandı.On beş dakika ara verildiği zaman kral locasından gelen bir yaver; Mustafa Kemal’i locaya davet etti. Kral Ferdinand ve eşi Mustafa Kemal’e çeşitli iltifatlar ettikten sonra sordular. ‘’ Sanatçıları nasıl buldunuz?’’ Daha önce yoğun işleri nedeniyle Paris’te sadece iki kere operaya giden Mustafa Kemal’in opera tenkidi yapabilecek kültürü yoktu. Fakat ister istemez biraz haklı biraz da diplomatça ‘’ Fevkalade Ekselans’’ dedi. ‘’Gerçekten Fevkalade’’ .

İkinci perde başladığında Mustafa Kemal neşesiz ve durgundu. Belli ki kafasında başka düşünceler vardı. Splendide Palas’a döndükleri zaman Şakir Bey’e iyi geceler deyip odasına çekildi.Aradan birkaç dakika geçmişti ki Şakir Bey’in kapısı çalındı . Gelen Mustafa Kemal’di.’’ Uyku tutmadı biraz konuşalım. Şakir ,kim ne derse desin şimdi Balkan Harbinde yenilgimizin nedenini şimdi daha iyi anlıyorum.Ben bu adamları çoban diye bilirdim; halbuki baksana operaları bile var. Operada oynayacak sahne sanatçıları ,müzisyenleri ,dekoratörleri hepsi yetişmiş. Opera binası bile yapmışlar.’’ Mustafa Kemal’in gözleri buğulanmıştı. ‘’ Ah ‘’ dedi . ‘’ Bizim memleketimiz acaba operaya kavuştuğu günleri görebilecek mi? O seviyeye çıkabilecek miyiz?’’

Mustafa Kemal 1914 yılında söylediği bu sözleri on yıl sonra 1924 ‘ den itibaren operaya kavuşmak için çalışmalar yapmış; 1934 ‘de Türkiye operaya kavuşmuştur.

Cumhuriyetin ilanından sonra İstanbul’da Opera Cemiyeti kurulmuştur. 1934 yılında Verdi ‘nin LA TRAVİATA operası sahnelenmiştir. Mustafa Kemal operanın kurulması için Viyana’dan MAX REİNHARDT’ı davet etmiştir. Onun verdiği raporu esas alarak; ulusal Türk Operasının kurulması, operaların Türkçe seslendirilmesi ,Türk operalarının yazılması için öncelikle kulakları çok sesli müziğe operaya alıştırmak gerektiğini düşünmüş; bu amaçla Cumhuriyetin onuncu yılında Rus sanatçıları Türkiye’ye davet etmiştir. Şostokoviç başta olmak üzere ünlü sanatçılar Ankara’ya gelip konserler vermişlerdir. 6 Mayıs 1936 ‘da Ankara’da açılan Devlet Konservatuarına Opera bölümü açılmıştır. Türkiye’ye çağrılan CARL EBERT Ankara Devlet Konsevatuarında opera bölümünün yerleşmesi için çok çaba harcamıştır. Devlet Konservatuarı 3 Haziran 1941 de ilk mezunlarını vermiştir. 1941 yılında operalar Türk öğrenciler tarafından Türkçe oynanmaya başlamıştır. Ankara Halk Evi Sahnesinde oynadıkları ilk oyunlar W. A. MOZART ‘ ın bestelediği ‘’BASTİEN UND BASTİENNE ‘’ operası ile PUCCİNİ ‘nin ‘’ MADAME BUTTERFLY’’ operasının ikinci perdesidir.

Mustafa Kemal Devlet Konservatuarı öğrencilerinin bir operayı Türkçe sahnelemelerini çok istemiş ; bu istek 1941 yılında gerçekleştiği için maalesef görmek nasip olmamıştır.

Operaya İSMET İNÖNÜ  de büyük önem vermiştir. 1940 yıllarının başında İnönü, Ebert’e ‘’Ne zaman bir Tiyatro ve Operamız olacaktır? ‘’diye sormuş; Ebert ‘’ Üç yılda tiyatromuz, beş yılda operamız olacaktır.’’ Demiş ve sözünü tutmuştur. 1948 yılında Devlet Tiyatrosu ve Operası kurulmuştur. Binanın yeri 1929 yılında Ankara Kent planı hazırlanırken Mimar JOSEN tarafından belirlenmiştir. 1960 yıllarına doğru Devlet Balesi kurulmuştur. 1970 yılında Opera ve Bale Genel müdürlüğü kurulmuştur.

Türkiye’de ki opera sanatının gelişmesi yayılması bunun sonucunda oluşan çalışmaları daha sonraki yazılarımda size sunacağım.

Saygılarımla…
Coşkun Nehir
(İSTANBUL DEVLET OPERASI SANATÇISI)