Sapkın (!) Firavun Akhenaten

Yaklaşık M.Ö. 3500’den M.Ö. 300’lü yıllara kadar var olmuş ve bize sayısız eser bırakmış Antik Mısır Uygarlığı, Antik Çağ’daki en büyük ve en gelişmiş medeniyetlerden biridir. Eserlerinin büyük bölümünde dini inançlarını yoğun yaşayan ve inisiyasyona (spiritüel ve ezoterik eğitim süreci) çok önem veren bir toplum olduklarını görebiliyoruz. Hatta ölümden sonra yaşam ve tanrısallık düşüncesi Antik Mısırlılar tarafından o kadar benimsendi ki, firavunlar ülkeyi tanrısal düzene göre idare ettiler, ülke üzerinde tanrı otoritesi sağladılar. Ancak inandıkları bu tanrılar doğaüstü güçlere sahip olmakla beraber, insanlar gibi dünyevi bazı şeylere ihtiyaç duyar; insanlar da dualarının gerçekleşmesi için tanrılarına bir şeyler sunarlardı. Günümüzde çeşitli dinlerde devam eden sunak ritüelinin kökeni buraya dayanmaktadır.

Antik Mısır tarihinde “Sapkın Firavun” olarak bilinen Akhenaten (“Aten’in hizmetkârı” anlamına gelir) tahta ilk çıktığında Amenhotep (“Amon mutludur” anlamına gelir) olarak biliniyordu. M.Ö. 1300’lü yıllarda Mısır tahtına geçtiğinde, tüm bu çok tanrılı din sistemini yasaklayıp dünyadaki ilk tek tanrılı din olan Aten dinini kurdu(Atenizm). Mısır’ın asırlarca başkenti olan Teb’i yeni topraklara, Tel el Amarna’ya taşıdı ve yeni başkent olan Akhetaten’i kurdu. (“Aten’in Ufku” anlamına gelir). Çok tanrılı inancı unutturmak için tapınaklardan diğer tanrıların isimlerini sildirdi. Yaklaşık 15 yıl tahtta kalmış olan Akhenaten öldükten sonra düşman ilan edildi; yerine tahta geçen oğlu Tutankhamun tarafından Mısır’ın eski çok tanrılı din sistemi yeniden getirildi.  (Mısır’da en büyük cezalardan biri Firavunun isminin kendi mezarından silinmesiydi; Akhenaten’in ismi kendisinden sonra mezarından da silinmiştir.)

Akhenaten’in getirmiş olduğu Aten dini, bugün milyonlarca inananı olan Yahudilik inancının başlangıcıdır ve birçok bilim adamı tarafından da bu durum kabul edilmektedir. Ayrıca bu görüş, Psikanaliz biliminin kurucusu olan Sigmund Freud tarafından “Musa ve Tek Tanrıcılık” ve “Dinin Kökenleri” isimli kitaplarında şiddetle desteklenmektedir.

“Eğer Musa, Yahudilere yalnızca bir din değil, aynı zamanda sünnet emri de verdiyse bir Yahudi değil bir Mısırlıydı. O durumda Musa dini, olasılıkla bir Mısır dini ve yaygın dinle zıtlığı göze alındığında daha sonraki Yahudi dininin bazı önemli açılardan uyuştuğu Aten diniydi.” (Dinin kökenleri Payel Yayınevi s. 252-253 / Sigmund Freud)

Aten dinini incelemeye Akhenaten’in, Tanrı Aten’e yazdığı şiir ile başlayalım:

“Tanrı, uludur, birdir, tektir.

Ondan başkası yoktur.

Bir tanedir,

O’dur her varlığı yaratan.

Bir ruhtur Tanrı, görünmeyen bir ruh…

Ta başlangıçta vardı Tanrı.

Tek varlıktı o.

Hiçbir şey yokken o vardı.

Her şeyi o yarattı…

Ezelden beri gelen varlığı,

Ebediyete kadar sürecek.

Gizlidir Tanrı, kimse görmemiştir onu.

İnsanlara ve yarattıklarına sır kalır her zaman…”

Şiirde de görüldüğü üzere “ Allah birdir, tektir. Her şeyden üstün, yüce ve uludur ” ifadeleri M.Ö. 1300’lü yıllarda yazılmış bir şiirin içerisinde geçmektedir. Tek tanrılı bir dine inanan herkes, yukarıdaki şiirin birçok mısrasına katılır. Günümüzde dinler konusu hassasiyet kazandığından çeşitli polemiklere konu olsa da, dinler tarihini inceleyen herkes bilir ki, tüm dinlerin kökeninde bu gibi mesajlar verilmektedir.

Aten dininin geriye kalan kurallarını da kısaca belirtmeliyim, birçoğu yine tanıdık gelecektir:

• Yaratılışa inanılır.
• Ruhun varlığına ve ölümden sonrasına inanılır.
• Ölen kişiler için cenaze töreni yapılır.
• Ölen kişi dünyada yaptıklarına göre ya ödüllendirilir ya da cezalandırılır.
• İbadethanelere girmeden önce ritüelik bir temizlik yapılır, temizlik çok önemlidir.
• Cinsel ilişkiden sonra büyük bir temizlik yapılır.
• İbadethanede secde edilir.
• Dini bir eylem olarak hayvan kurban edilir.
• Erkekler sünnet edilir.
• Domuz eti yenmez.
• Putlar yasaktır, hiçbir şekilde puta tapılamaz.

Bugün inançların birçoğunda yeri olan bu özelliklerin Antik Mısır’da asırlar önce var olduğunu tapınak duvarlarına kazınmış hiyerogliflerden ve anıtlardan okuyabiliyoruz. Bir sonraki yazımda daha detaylı şekilde Akhenaten’in yaptırdığı Aten Tapınağı’ndan, isminin anlamı “güzellik geldi” olan ve nereden geldiği bilinmeyen Akhenaten’in eşi Nefertiti’den, Akhenaten’in şüpheli ölümünden, Hz. Musa ile Akhenaten ilişkisinden bahsedeceğim. Elbette binlerce yıldır devam eden çok tanrılı din kültürü arasında tek tanrılı dini savunan Akhenaten’in, bu bilgiyi nereden aldığını ve bu riske nasıl girdiğini merak edenler için…

Kaynaklar:

www.derki.com/ezoterik/akhenatonla-ezber-bozmak/

http://www.ancientegyptonline.co.uk/akhenaten.html

https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Akhenaton