Türk mitolojisinde ana kahramanlar

Tüm kültürlerdeki mitolojik kahramanlar yaklaşık olarak birbirleriyle benzerlik teşkil ediyorlar. Ancak kültürlerin esas özelliklerine göre küçük farklılıklar göstermektedir.
Türk mitolojisinin temelini oluşturan Tanrı ve Tanrıçaların görevleri, isimlerinin etimolojik anlamları gezegenler ve gezegenlerin sıralanmasına uygundur. Örneğin: Satürn-Kayra Han, Jüpiter-Ülgen Tanrı, Mars-Kızagan Tanrı, Venüs-Umay Ana, Merkür-Mergen Tanrı ile eşleştirilir.

Kayra Han Altay Türklerine göre, gökyüzünün en büyük Tanrısıdır ve göğün 17. katında oturur. Tüm tanrıların babasıdır ve evrenin kaderini tayin eder. Kayra Han Türk mitolojisinde dünyanın yaratılışı ve sonu ile ilgili efsanelerde ön plandadır. Şamanlara göre Kayra Han’ın Ülgen, Kızagan ve Mergen adlı üç oğlu vardı.
Efsane göre Kayra Han dokuz dallı çam ağacı eker, oğlu Ülgeni ise göğün 16. katına yerleştirir ve dokuz ulusun bu dallardan üremesini ister.

Ülgenin tahtı Ayın ve güneşin ötesinde bulunmaktadır. Gök cisimlerini yönetir, yağmur yağdırır ve gök gürültüsü ile yıldırımları gönderir.

Gök gürültüsü ve şimşek tüm mitolojilerde gök tanrısının silahıdır ve yıldırımla vurduğu yer kutsallık kazanır. Mergen Tanrı ise göğün 7. katında oturuyor. Mergen kelimesinin anlamı okçu, nişancı demektir. Bu bakımdan Yunan mitolojisindeki Hermes’i hatırlatır. Hermes yunanlarda akıl tanrısıdır ve bütün bilgilere sahip tanrı olarak kabul edilir. O, karanlık güçlere galip gelir, çünkü “o, her şeyi bilir ve başarır.”

Kızagan Tanrı göğün 9. katında oturur. 9. Kat Mars’ın kontrolünde olan kat olarak alınır. Tehlikeli geçitlerde, ordunun yönetim ve düşmana galip gelmekte bu koruyucu ruhun yardımı olduğuna inanılır. Altay Türkleri onu kırmızı renkte tarif ediyorlar.

Umay ana dişi olarak betimlenmiştir. İyilikler yapar. Doğacak çocukları belirler. Üç boynuzu vardır. Beyaz elbiselidir. Yere kadar uzanan beyaz, gümüşten saçları vardır. Görünümü yaşlı değildir, orta yaşlıdır. Kuş kılığına bürünebilir ve kanatlıdır. Yaşam ağacının sahibidir. Çocukları korur. Yeryüzüne bereket dağıtır. Etrafına ışık saçar.

Diğer mitolojilerdeki tanrılarla karşılaştırıldığında, Türk tanrıları arasında çok güçlü bir hiyerarşi vardır.